हिरव्यागार खोऱ्यात
जसं गवताचं पातं
तुझी आठवण
रमली माझ्या मनात
तुझी संगत
साधायचं जसं वेडं
तसच व्याकूळ
होतं आजही थोडं
सांगायचं म्हटलं
तर गोष्ट साधीच
शेवटची पानं
बरी आहेत अर्धीच
Category: marathi
भुरळ
धुक्यामध्ये धुकं हरवलं
माझं मन तुझ्यात गुंतलं
आरश्यात कोण उभं
माझं मलाच झालं परकं
खळी तुझ्या गालावर
मग माझी का सावरा सावर?
डोळ्यात तुझ्या काजळ
हृदयात माझ्या का वावटळ?
तुझ्या वेणीतलं फुल
त्याच्याशी ही माझी जळजळ
तुझ्या पायातलं पैंजण
तुझी आणखी एक आठवण
कसा होणार सांभाळ?
कधी होणार तुझ्याशी मेळ?
किती करशील माझा छळ?
उतरेल का कधी तुझी भुरळ?
आयुष्यात आणखी काय हवंय?
एका हातात भाजलेलं कणीस
दुसऱ्या हातात गरम भजी
वरती ढगांची चादर
खाली पाय पसरायला रिकामा डोंगर
विचारांचा कालवा विरघळायला लागतो
तेवढाच हवेत गारवा
मातीचा सुगंध येईल तितका
पण छत्री लागणार नाही इतका पाऊस
अशा संध्याकाळी कविता करायची सवय
बस, आयुष्यात आणखी काय हवंय?
झोका
अंधारलेल्या झोपडीत
नको शोधुस छाया
दिवा आणू कुठून?
फकीर माझी माया
हक्काचा एकच दागिना
तूझी हसरी काया
थोडं पुण्य हिशोबी
असेल लेखणीत राया
आता स्वप्ने देखील
पाहवयास परवडत नाही
बांधली तुझ्या नशिबी
अनेक वादळांची शिदोरी
निज तोवर शांत
देते तुज झोका
हाच फक्त माझा
तुझ्या भाग्यात वाटा
It is a much too familiar scene that is hard to miss. Inside a dark make-shift shack belonging to the migrant laborers there often sits a mother trying to put her infant to sleep on a cloth swing. As the rest of the country celebrates a festival of light, I wondered what a mother, without any worldly belongings, would be saying to her child on one such road side sighting.
English Translation: Search not for a shadow to play with in this shack, my child. This darkness forever lives with us here. I carry no glitter tonight to light up your world. The only treasure I live with is your smiling face. I must have done a good deed or two in my past life to have you with me today. Beyond this, I have nothing else to share with you, not even any dreams for your future. What I do see are many a storms brewing that you need to grow up and face. But until then, rest easy tonight. Until then, my only role in your destiny is for your sound sleep tonight.
शिवाई
जन्म झाला शिवनेरी ।
रयत ऋणी जीजाई ।।
शप्पथ स्वराज्याची ।
रायरेश्वरी शिवलिंग साक्षी ।।
भेदरली आदिलशाही ।
पाहून रक्तरंजित भवानी ।।
धडकी मुगल दरबारी ।
तो नतमस्तक रामदासी ।।
उभा अखंड सह्याद्री ।
घेऊन दरी राई ।।
संगे समुद्र अरबी ।
शिवगुण गायी ।।
मग काय करू शाहिरी ।
कोड्यात हा गोंधळी ।।
खंत एकच तुळजाई ।
नशिबा नव्हती शिवाई ।।
Shivaji, who was born to Jijabai at the fort of Shivneri, renounced the inherited comforts and swore to establish self-rule for the people of the land. He shook the tyrannical powers of the Adilshah of Bijapur and the Mughal empire in Delhi fighting many violent battles while humbly accepting the teachings of Sant Ramdas. When today the hills of Sahyadri and the waves of the Arabian sea sing his praises, neither can I better them nor can I shed my envy for unlike them, my life could not witness the acts of his valor.
The format of this verse is called Pawada. Over the centuries, it was the song of the wandering poets in Maharashtra called Gondhali. In a prescient observation, Harry Acworth wrote the following in his book, “Ballads of the Marathas”, published in 1894, “…the advantages of civilization will no doubt, before many years are over, be too much for these products of a time when the steam-engine and the high school were not.”
हर हर महादेव
शत्रूची लूट
पंढरीची तूट
सोसले मुकट
हर हर महादेव
प्रजा बेजार
मुठीत तलवार
एकच ललकार
हर हर महादेव
शिवबाशी मेळ
मावळ्याचं बळ
स्वराज्याचा खेळ
हर हर महादेव
काफिरास संदेश
सोड प्रदेश
भवानीचा आदेश
हर हर महादेव
मातीची शप्पथ
उजळणार मुलुख
भगव्या रंगानं
हर हर महादेव
ओतून रक्तास
सजवू सह्याद्रीस
घडवू इतिहास
हर हर महादेव
History only remembers it’s leaders and heroes who led with a grand vision, but not the many without a name or face who gave their blood and sweat to make that vision a reality. With the war cry of हर हर महादेव (Har Har Mahadev), the mavala army of Shivaji captured over 300 forts across the rugged western ghats laying the foundation for swaraj or self rule.
PS: The religious references are only an attempt to recreate the times that existed 350 years ago. Today, such sentiments are anachronistic – as much as possible, religion and governance should stay as apart from each other.
कदाचित…
तीनही लोकांचा राजा
आईविना होतो भिकारी
होऊन सारे वजा
उरल्या फक्त आठवणी
भूक, ठेच, वेदना
झेलताना मुखात “आई”
आता साद घालाया
शब्द जिभेवर नाही
गरजा, अडचणी, दुःख
घेणारी तू ओंजळीत
राहून सदा हसतमुख
मग आज का निजलीस?
प्रत्येक श्वासात बंधला
तू दिलेला प्राण
कुठे फेडू हे ऋण?
माझे मन मौन
कुठल्यातरी पूर्वीच्या जन्माचं
पुण्य असेल कदाचित
लाभलं तुझं छत्र
जन्मलो तुझ्या कुशीत
कुठल्यातरी पूर्वीच्या जन्माचं
पापच असेल कदाचित
मुकलो तुझ्या देहास
चिताही तुझी शीत
बाजी
घोडखिंड मी उभा |
बाजूस बसली शांतता ||
काळोखात माझा माथा |
तेव्हा अनुभवली गाथा ||
सोडून गड पन्हाळा |
तोडून मृत्यूचा सापळा ||
जोडीस अभय मावळा |
पाहतो सर्जा चालला ||
चुरडाया स्वराज्य आली |
आदिलशाही हुकूम पाळती ||
मागे फौज बिजापुरी |
संगे मसूद सिद्दी ||
राजाला कळून चुकलं |
नाही थोपवून धरलं ||
तर जीव मुकेल |
मुलुख राहील भुकेलं ||
घेतला प्रण एकानं |
राहील खिंडीत टिकून ||
अंगात हत्तीचं बळ |
त्याचं हिरडस मावळ ||
नजरेत शिवाच्या गड |
वाट भलती अवघड ||
उडवायास शत्रूची धिंड |
तयार बाजीची खिंड ||
आले तीन प्रहार |
झाला घोर संहार ||
ताठ बाजी रक्तबंबाळ |
रोखून धरला काळ ||
असा मावळा व्यापला |
खिंडीतून पार जाया ||
पाखरू सुद्धा निषिद्ध |
झाली हार-जीत सिद्ध ||
वाट सिद्दी पाहतो |
बाजी केव्हा पडतो ||
नेण्यास यम येतो |
हात लावाया कापतो ||
त्राण नव्हता भरपूर |
“कुठं राजाचं पाऊल?” ||
विचार करतो शूर |
आले तोफेचे सूर ||
आखरी घाव झोकून |
मग घातले आलिंगन ||
कथा अनंत सांगीन |
रात्रीत झालो “पावन” ||
Read the English version here
अर्थ
मी उनाड वारा
तू थंड गारवा
मी ढग हरवलेला
तू निकट छाया
कठीण मी मंद
तू दरवळलेला सुगंध
अजागळ माझे व्यंग
तू सुरेख रंग
मज सारेच कबूल
तुझी मापून चाहूल
माझी नुसतीच चुलबुल
तुझे दृढ पाऊल
मज उगाचच फिकीर
तुज नेहमीच धीर
मी उदार फकीर
तुज कल्पवृक्षाचे जिर
तुझ्याविना सारे व्यर्थ
कोणास हवे अमृत
जेव्हा दिलास विनाशर्त
तू मज अर्थ
गराडा
विणलेस तू विश्व जसे
अगणित तीत कण असे
की कणाकणात विश्व वसे
पाहून तुझवर विश्वास बसे
पण नको बोलवूस मंदिरात तुझ्या
जमणार नाहीत त्या पूजा आर्च्या
व्यर्थ नाहीत का रे त्या साऱ्या आरत्या?
जिथे भक्तच तुझा दगड झाला रे वाल्या
कुठे भूमीवरच्या अदृश्य रेषांसाठी
रक्ताच्या थारोळ्यात कित्येक बळी
तर कोणी खेळतंय रक्ताचीच होळी
करून आपापल्या देवावर खेळी
कुठे द्रव्यामागे आहे बेलगाम धावपळ
तर कुठे दाण्याविना पोटात नुसतीच कळ
कुठे आवाढव्य महालात अगणित झुंबर
तर कुठे विसावण्यास नाही गळके सुद्धा छप्पर
म्हणून जोडतो हात कर दगड मज तुझ्यासारखा
नाहीतर पूर्ण कश्या करू स्वतःच्या आकांक्षा
जेव्हा आहे आजूबाजूला विखुरलेला
असंख्य अपूर्ण अगतिक स्वप्नांचा गराडा?
breathe. feel. love. 